"Przemija bowiem postać tego świata" - pisze święty Paweł. Przemijają więc i tradycje związane z pogrzebami. Na szczęście muzealne gabloty pieczałowicie przechowują materialne ślady które przybliżyć nam mogą jak to drzewiej bywało.

Portrety trumienne.

Skarby XVII i XVIII wiecznej kultury sarmackiej. Przedstawiały zmarłego tak jakby był wciąż żywy, bez upiększania, wręcz podkreślając cechy charakterystyczne. Zapewnić to miało jego dobrą rozpoznawalność nawet z dalszej odległości. Portrety zdobiły trumnę umieszoną na katafalku, a tym samym były elementem ceremonii pogrzebowej zwanej "pompa funebris". Po zakończeniu uroczystości umieszczano je w kościołach i kaplicach rodowych.

Portret trumienny ze zbiorów Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Castrum Doloris.

W tłuamczeniu z łaciny - "obóz boleści", "namiot żalu". Było to wystawne urządzenie katafalku pogrzebowego. Wraz z portretami trumiennymi stanowił element sarmackiego "pompa funebris".

Miedzioryt przedstawiający Castrum Doloris Króla Zygmunta II Augusta. Ze zbiorów Muzeum Czartoryskich.
Katafalk szlachecki ze zbiorów Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Ornaty z motywem "memento mori".

Większość do dzisiaj zachowanych okazów pochodzi z XVIII wieku. W wieku XIX zostały zakazane przez Świętą Kongregację Obrzędów.

Ornat pogrzebowy z zasobów Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu.

Skrzynka z fotografią zmarłego.

Była ona ustawiana na grobach dzieci i młodych osób. Zawierała w sobie poduszkę z położonym na niej zdjęciem. Eksponat pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu prezentującego historię Kujaw oraz Pomorza.

Skrzynka z fotografią zmarłego ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu.
Zdjęcie grobu ze skrzynką z fotografią zmarłego. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu.

Dies Irae

Utwór pochodzący ze średniowiecza, mający formę sekwencji. W XIII wieku włączony do ceremonii Mszy Żałobnej. Przedstawia poetycką wizję sądu ostatecznego. Został wyłączony z liturgii po Soborze Watykańskim II. Można go jednak usłyszeć podczas Mszy Trydenckich (Requiem) odprawianych 2 listopada, oraz w intencjach zmarłych. Więcej o tym jak wziąć udział w "Mszy Trydenckiej" w artykule: Dlaczego warto zobaczyć "Mszę Trydencką" zanim zostanie zdelegalizowana?
Odsłuch utworu.

Źródła:

fotografie ze zbiorów własnych
https://mnp.art.pl/sarmackie-portrety-trumienne/
https://www.wilanow-palac.pl/castrum_doloris.html
https://www.liturgicalartsjournal.com/2018/11/a-contemporary-case-for-inclusion-of.html
https://www.opiekun.kalisz.pl/sekwencja-dies-irae/
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dies.irae.ogg

Post napisany w ramach Tematów Tygodnia #5 (temat 1, temat 3)