Dwa obrazy sąsiadujące ze sobą w Muzeum Narodowym we Wroclawiu - Kazimierz Odnowiciel Gersona i Śluby Jana Kazimierza Matejki. Jak już pisałem, to jedyna galeria malarstwa w Polsce, w której obaj są reprezentowani obrazami równorzędnej rangi, co odpowiada ich faktycznemu znaczeniu w II połowie XIX wieku w Polsce. Zniszczenie dużej części dorobku Gersona w czasie II wojny sprawiło, że nie odzyskał on należnego mu miejsce. Jego największy obraz Chrzest Litwy znajdujący się w zbiorach Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego jest niedostępny publicznie tak jak cała kolekcja Porczyńskich i jeszcze długo będzie niedostępny.
Mam wrażenie, że obrazy Matejki jakie możemy obejrzeć w Warszawie i Krakowie nie wyrażają w pełni jego myśli i tego co chciał przekazać Polsce. Bitwa pod Grunwaldem jest najbardziej znanym polskim obrazem, oglądając ją zachwycamy się mistrzostwem warsztatu Matejki, jesteśmy dumni z grunwaldzkiego zwycięstwa, a także z tego że byliśmy po dobrej stronie i nasi sąsiedzi nas wsparli, ale rzadko myślimy o tym, że to zwycięstwo zostało zaprzepaszczone a w konsekwencji państwo które powstało, doprowadziło później do upadku Polski. O tym można myśleć oglądając Hołd pruski, ale czy tak jest rzeczywiście? Raczej oszołomienie przepychem dawnej Rzeczypospolitej, jaki wyczarował Matejko, bierze górę nad refleksją o jego znikomości.
Gdyby Matejko chciał, żebyśmy doszli do tych samych wniosków co historycy szkoły krakowskiej, pewnie inaczej namalowałby i Grunwald i Hołd Pruski. Żeby je zrozumieć, trzeba pamiętać o Ślubach Jana Kazimierza, które najpełniej chyba wyrażają myśl Matejki. Artysta przedstawił tu przełomowy moment w historii Polski. Od chwili zawierzenia kraju Matce Bożej, w sytuacji zdawałoby się beznadziejnej, zaczęło się stopniowe odzyskiwanie przez nią wolności. Przynajmniej tak chciał to widzieć Matejko i pamięć o tym wydarzeniu chciał przekazać swoim współczesnym i następnym pokoleniom. Jan Kazimierz jest tu postacią, która może poprowadzić Polaków do duchowego odrodzenia, bez którego nie ma mowy o wolnej Polsce. Podobnie Gerson, którego obraz nabrał w dzisiejszych czasach przerażającej aktualności. W tym roku obchodzimy rocznicę męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, a tylko dziewięć dni temu zmarł brutalnie pobity ksiądz Lech Lechowicz, przyjaciel księdza Popiełuszki. Lista zamordowanych w Polsce w ostatnich latach księży jest dużo dłuższa: Roman Kotlarz, Stefan Niedzielak, Leon Błaszczak, Stanisław Palimąka, Stanisław Suchowolec, Jerzy Popiełuszko, Sylwester Zych, Franciszek Blachnicki i zapewne wielu innych. Gerson był ewangelikiem, ale zdawał sobie doskonale sprawę ze znaczenia kościoła katolickiego dla niepodległości Polski. Przedstawił Kazimierza Odnowiciela wracającego do Polski i w alegoryczny sposób pokazał, że jego głównym zadaniem ma być przywrócienie wiary i jej ochrona. To samo choć odwołując się do innej sytuacji chce nam powiedzieć Matejko. Odrodzenie Polski bez odrodzenia wiary jest niemożliwe.